همه ما می‌دانیم که حیوانات یا حیات وحش در برابر آلودگی هوا آسیب پذیر هستند. مسائل مربوط به آلاینده‌های مضر برای آنها شامل باران اسیدی، فلزات سنگین، آلاینده‎های آلی پایدار (POPs) و سایر مواد سمی است. تمام حیوانات از جمله حشرات، کرم‌ها، صدف‌ها، ماهی‌ها، پرندگان و پستانداران، به روش‌های منحصر به فرد خود با محیط اطراف خود تعامل دارند. بنابراین، در معرض و تحت تأثیرات آلودگی هوا، درجه آسیب پذیری هر حیوان ممکن است متفاوت باشد. اما در کلیت اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست از دو طریق می‌تواند به حیات وحش آسیب برساند. این مسئله بر کیفیت محیط یا زیستگاهی که در آن زندگی می‌کنند تأثیر می‌گذارد و همچنین در دسترس بودن و کیفیت عرضه مواد غذایی را تحت شعاع قرار می‌دهد.  

آلودگی هوا چگونه به زیستگاه آسیب می‌رساند؟

زیستگاه مکانی است که حیوانات از جمله در داخل و روی خاک و همچنین در آب در آن زندگی می‌کنند. باران اسیدی می‌تواند شیمی و کیفیت خاک و آب را تغییر دهد. به عنوان مثال، توده‌های آبی می‌توانند برای برخی از حیوانات برای زنده ماندن یا عملکردهای فیزیولوژیکی طبیعی بیش از حد اسیدی شوند. از طرف دیگر، باران اسیدی می‌تواند رهاسازی فلزات سنگین مانند آلومینیوم را از خاک به زیستگاه‌های آبی افزایش دهد. فلزات سنگین در ستون آب در دسترس بودن بیشتری قرار دارند و این فلزات برای حیوانات مخصوصا ماهیان بسیار سمی هستند.

برخی از فلزات سنگین مانند جیوه حتی در فاصله‌های طولانی و دور از منابع انتشار هم در هوا پخش می‌شوند. اگر چه به خوبی شناخته نشده، اشکال دیگر آلودگی هوا، مانند مه دود، ذرات معلق و ازن سطح زمین، به احتمال زیاد بر سلامت حیات وحش تاثی می‌گذارند. این تاثیرات به روش‌هایی مشابه سلامت انسان از جمله آسیب رساندن به ریه‌ها و سیستم‌های قلبی عروقی پیش می‌روند. آسیب پذیری یک حیوان در برابر آلودگی هوا تحت تأثیر نحوه تنفس است. فرقی هم ندارد که ریه‌ها، آبشش‌ها یا سایر اشکال تبادل گاز مانند انتشار غیرفعال در سطح پوست استفاده کند.

اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست و کیفیت مواد غذایی

بسیاری از فلزات سنگین، سموم، آلاینده‌های آلی پایدار (POPs) و سایر آلاینده‌های هوا با ورود به زنجیره غذایی و آسیب رساندن به عرضه و کیفیت غذا، حیات وحش را تحت تأثیر قرار می‌دهند. اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست این‌طور تحلیل می‌شود که پس از مصرف، بسیاری از این آلاینده‌ها جمع و در بافت‌های بدن حیوان ذخیره می‌شوند. همان‌طور که حیوانات در طول زنجیره غذایی توسط حیوانات دیگر خورده می‌شوند، این آلاینده‌ها به جمع آوری و افزایش غلظت ادامه می‌دهند. این فرایند تجمع زیستی یا bioaccumulation نامیده شده است. شکارچیان سطح بالا از جمله خرس و عقاب در مقابل آلودگی هوا، به ویژه در معرض تجمع زیستی این آلاینده‌ها، حساس هستند.

به عنوان مثال، جیوه به اندازه کافی نگران کننده است و توصیه می‌شود تعداد دفعات مصرف انواع خاصی از ماهی‌ها را که ممکن است حاوی سطوح بالایی از فلزات سنگین هستند، محدود کنیم. آلاینده‌های هوا می‌توانند حیات وحش را از طریق اختلال در عملکرد غدد درون ریز، آسیب اندام، افزایش آسیب پذیری در برابر استرس‌ها و بیماری‌ها، کاهش موفقیت باروری و مرگ احتمالی، مسموم کنند.

تغییر در فراوانی هرگونه به دلیل آلودگی هوا به طور چشمگیری بر فراوانی و سلامت گونه‌های وابسته تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، از بین رفتن برخی از گونه‌های ماهی به دلیل سطوح بالاتر آلومینیوم ممکن است باعث افزایش جمعیت حشرات شود که احتمالا برای انواع خاصی از اردک‌هایی که از حشرات تغذیه می‌کنند، سودمند باشد. اما همین از دست دادن ماهی برای عقاب‌ها، خرس‌ها و بسیاری دیگر از حیواناتی که به ماهی به عنوان منبع غذایی وابسته هستند، مضر است.

آلودگی هوا چگونه بر حیوانات خانگی تأثیر می‌گذارد؟

با توجه به این موارد مشخص می‌شود که حیوانات به طرق مختلف تحت تأثیر آلودگی هوا قرار می‌گیرند، حتی اگر در جنگل‌ها و مراتع زندگی نکنند. در ادامه لیست اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست و زندگی حیوانات خانگی را هم بررسی می‌کنیم تا دید بهتری داشته باشید.  

• بیماری‌های تنفسی مانند آسم: شایان ذکر است که در مورد حیوانات عواقب تنفسی قابل توجه و به سختی قابل تشخیص است. با وجود این  ثابت شده که بخارات سمی و مه دود به ریه‌های حیوانات خانگی آسیب می‌رساند، زیرا سیستم تنفسی آنها بسیار حساس‌تر از انسان است.
• مشکلات باروری: آلاینده‌های هوا بر توانایی تولید مثل حیوانات تأثیر منفی می‌گذارد و ممکن است منجر به ناباروری شود.
• سیستم ایمنی ضعیف: حیواناتی که در هوای آلوده تنفس می‌کنند در برابر انواع بیماری‌های عفونی آسیب پذیرتر هستند.
• آلرژی‌ها، عفونت‌ها، تحریکات پوستی: مانند انسان‌ها، حیوانات نیز احتمالا از انواع آلرژی‌ها و مشکلات پوستی ناشی از مه دود رنج می‌برند.
• شرایط کبد: برای سم زدایی، کبد به مقدار زیادی آب تمیز نیاز دارد. همان‌طور که احتمالا حدس می‌زنید، حیوانات وحشی همیشه به منابع با کیفیت دسترسی ندارند و از سطوح آلوده آب می‌نوشند. این به نوبه خود تأثیر منفی بر سلامت کبد آنها می‌گذارد.
• انقراض: آلودگی هوا حتما بر چرخه زندگی حیوانات تأثیر می‌گذارد. گونه‌های خاصی برای زنده ماندن به هوای تازه نیاز دارند. قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها ممکن است باعث مرگ در اثر مسمومیت یا خفگی شود.

کلام آخر

هوای آلوده و تأثیرات آن بر زندگی حیوانات و حیات وحش یکی از مشکلات جدی و جهانی است و نیازمند راهبردها و اقدامات مؤثر برای کنترل و پیشگیری از آن است. تأثیرات منفی هوای آلوده بر محیط زیست نه تنها بر انسان‌ها، بلکه بر حیوانات و حیات وحش نیز بسیار قابل مشاهده است.

یکی از اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست و حیوانات، حمله به سیستم تنفسی آنها است. حیواناتی مانند پرندگان، حیوانات خانگی و حیوانات وحشی بیشترین تأثیر را دریافت می‌کنند. آلودگی هوا باعث بروز مریضی ریه‌ها، التهاب در مسیر هوایی و افزایش شدت بیماری‌های تنفسی در حیوانات می‌شود و منجر به کاهش سطح اکسیژن و تغییر در فرایندهای تنفسی آنها خواهد شد.

پیشنهاد تصفیه دود پاک زیست (شادتکس) برای مقابله با این مشکل، استفاده از دستگاه‌های مکنده دود یا دستگاه‌های تصفیه دود است. این دستگاه‌ها می‌توانند آلایندگان را از هوا حذف کرده و آلودگی هوا را به حداقل برسانند. در صنایع مختلف از جمله صنایع نفت، صنایع شیمیایی و صنایع تولید خودرو و حتی رستوران‌ها، استفاده از دستگاه‌های مکنده دود و تصفیه دود برای کاهش آلاینده‌های هوا الزامی است.